Overspannenheid vs Burnout
Overspannenheid, wat zijn de oorzaken en de symptomen?
Wanneer je gedurende een lange periode (een paar maanden) stress ervaart, opgelegd door jezelf, je omgeving vanuit een privésituatie of het werk, noemen we dat overspannenheid. Kortdurende stress hoeft geen probleem te zijn, vaak helpt het bij alerter zijn en meer gefocust en efficiënter werken. Denk aan een groot project op het werk met een bepaalde deadline. Dit vraagt vaak meer uren om het werk af te krijgen en tegelijkertijd wil je topkwaliteit leveren.
Dit kan stress veroorzaken. Valt deze stress binnen je belastbaarheid, dan kun je met rust relatief snel herstellen als de stressperiode eenmaal voorbij is.
Overschrijdt deze stress echter de belastbaarheid, doordat deze dagelijks op het werk naar boven komt of zo ingrijpend is dat je het niet meer kunt verwerken, dan spreken we van ongezonde stress. Dit kan schadelijk zijn: het ontregelt je hormoonhuishouding en kan zich daardoor uiten in lichamelijke en mentale klachten, zoals vermoeidheid, slecht slapen, gejaagd gevoel, moeite met concentratie, vergeetachtigheid, piekergedachten, snel overprikkeld zijn (boos/geïrriteerd) en snel geëmotioneerd zijn. Door ongezonde stress of overspannenheid kunnen mensen ziek worden en zich ziekmelden voor het werk.
Het verschil tussen overspannenheid en burn-out
In het geval van overspannenheid (ook wel overwerkt of opgebrand genoemd), heb je in principe relatief weinig tijd nodig om te herstellen en het stressniveau te reduceren als de stressfactor eenmaal verdwenen is. Een paar weken veel rust nemen, weer goed slapen en meer tijd voor jezelf nemen is dan meestal genoeg.
Herstel je echter niet voldoende of negeer je langdurig de symptomen van overspannenheid (meer dan een half jaar), dan kan dit uiteindelijk uitmonden in een burn-out.
Een burn-out kan ook een andere reden hebben, namelijk dat je jarenlang over je eigen grenzen heen gaat. Veelal gebeurt dit op meerdere fronten in je leven, als er zowel in werk, als in de privésituatie langdurig veel van je wordt gevraagd. Dit kan er zomaar insluipen zonder dat je het door hebt.
Je weet niet beter, zo heb je het je hele leven al gedaan. Je zet je op alle vlakken voor meer dan 100% in: op het werk, thuis als partner en ouder voor de kinderen, in de zorg voor eigen ouders en je wilt een rijk sociaal leven. Je legt de lat erg hoog. Daardoor zorg je voor iedereen, behalve voor de belangrijkste persoon in het leven: jezelf.
Verandert dit niet en duurt het maar voort, bestaat de kans dat dit uitmondt in een burn-out. Vaak valt dit samen met een ingrijpende gebeurtenis in je leven, zoals een relatiebreuk, ziekte, het overlijden van een dierbare, plotseling ontslag of een andere heftige situatie, die jou volledig uit je doen brengt. Doordat je zo lang over je eigen grenzen bent gegaan en je langdurig uit je reserves hebt geput, is de rek eruit om met deze gebeurtenis te kunnen omgaan.
De symptomen van een burn-out zijn intenser, extremer en langduriger dan van een overspannenheid en beperken het dagelijkse functioneren fors: lusteloosheid, somberheid, nergens meer toe komen, geen uitzicht of oplossingen meer zien, geen concentratie, slapeloosheid, hoofdpijn, huilbuien, schuldgevoelens, onzekerheid en angst- en paniekklachten kunnen onder andere voorkomen. Naast een burn-out bestaat er ook een bore-out. De symptomen van een bore-out zijn vrijwel gelijk aan die van een burn-out. Een bore-out ontstaat juist wanneer je te weinig te doen hebt.
Hoe signaleer je werkstress en hoe voorkom je overspannenheid?
Werkstress uit zich over het algemeen in ander gedrag van de werknemer dan voorheen:
- Vermoeide indruk, terugtrekken uit collegiaal contact, verminderde betrokkenheid, minder actief en productief, plotselinge onzekerheid over de kwaliteit van de eigen werkzaamheden of meer fouten maken dan normaal;
- Sneller geïrriteerd, ontevredenheid over de gang van zaken, moeite met veranderingen, steeds cynischer over de werkdruk en de werkzaamheden;
- Lichamelijke klachten (hoofd-, nek- en schouderpijnklachten), concentratie- en slaapproblemen, meldt zich vaker ziek.
Het is belangrijk om een goede communicatie te onderhouden met werknemers. Creëer als leidinggevende een veilige sfeer waarin voor werknemers ruimte is om zich te kunnen uiten. Weet ook wat er op persoonlijk vlak speelt: heeft hij/zij zorgen in de privésfeer, hoe is de balans tussen werk en privé, wat komt er allemaal op het bordje van de werknemer? Bespreek ook hoe werknemers de belasting in zijn/haar functie en de werksfeer ervaart. Voelt dat goed of juist niet en welke oplossingen kunnen daarvoor worden bedacht? Ervaart de werknemer nog werkplezier in zijn/haar taken? Zijn taken en verantwoordelijkheden evenredig over een team verdeeld of trekt juist die ene werknemer veel werk naar zich toe?
De ervaring leert dat het juist de ‘ideale’ werknemer is die zichzelf overbelast. Mensen met kwaliteiten als zich zeer verantwoordelijk voelen voor zijn/haar taken, zeer loyaal aan de werkgever en zorgzaam zijn voor de collega’s, een hoge kwaliteit van werk willen leveren (perfectionisme), veel werkzaamheden naar zich toe trekken (controle willen), geen nee kunnen zeggen en niet de eigen grenzen kunnen aangeven.
Wees hier dus als leidinggevende extra alert op. Let goed op het welzijn van deze ‘ideale’ werknemers, in het bijzonder bij ingrijpende of stressvolle situaties in de privésfeer.
Juist wel of niet werken als een werknemer overspannen is?
Valt een werknemer toch uit door overspannenheid dan is het belangrijk om zo snel mogelijk medische begeleiding in te schakelen. Eerst de huisarts die vaak verwijst naar een GGZ-praktijkondersteuner, psycholoog of hulpverlener. Bij overspannenheid door werkstress is vaak het advies om gedurende een bepaalde periode afstand te nemen van het werk. Dit zorgt in de meeste gevallen voor vermindering van werkstress. Echter sommige werknemers kunnen gevoelens van schaamte krijgen richting hun collega’s, omdat ze vinden dat ze hen in de steek laten.
Door de ziekmelding komt de werknemer in de Ziektewet. Stel als leidinggevende een contactpersoon of verzuimcoach aan met wie de werknemer wekelijks of 2-wekelijks contact heeft. Gaat het verzuim langer dan 6 weken duren dan is belangrijk om een bedrijfsarts in te schakelen. In het consult met de werknemer schat de bedrijfsarts hoe lang het herstel gaat duren en bespreekt de mogelijkheden voor een interventie om het herstel te bespoedigen. Soms kan dit al door de huisarts in gang zijn gezet. Tevens geeft hij een advies over de re-integratie als dat aan de orde is. Voor zowel de werkgever als de werknemer is het belangrijk om de adviezen van de bedrijfsarts te volgen. De Wet verbetering Poortwachter verwacht van de werknemer dat hij deelneemt aan de re-integratie en datgene doet ter bevordering van een snel herstel. Bijvoorbeeld veel rust nemen, meer bewegen/sporten, gezond eten, voldoende slapen, dingen doen die plezier en energie geven (zoals een hobby), ontspanningsoefeningen/meditatie doen: kortom tijd voor zichzelf nemen en goed voor zichzelf (laten) zorgen.
Wat kunnen wij als Staatvandienst doen in deze situaties?
Heb je minder werkplezier, verlopen zaken op het werk minder goed en heb je mede daardoor werkstress, dan doe je er goed aan om een loopbaanconsultant te vragen in gesprek te gaan. We kunnen met interventies als coaching on the job, loopbaanadvies, loopbaanscan, ontwikkelgesprek, scholingsadvies, etc. werken aan jouw duurzame loopbaan, zodat je met plezier en energie aan het werk kan blijven. Zeker als het werk (voordat je werkstress ervoer) je goed bevalt is het beter om zelf de ‘touwtjes in handen’ te houden, zelf in regie te zijn om het werk dat je normaal gesproken zo leuk vindt, te kunnen blijven doen. Met bijvoorbeeld coaching on the job kun je samen met de loopbaanconsultant werken aan je assertiviteit, of de effectiviteit van jouw tijdsindeling verbeteren. En vind je het moeilijk om “los te laten”, ben je een control freak, dan ga je aan de slag om dit af te leren.
Stel dat je je hebt ziek moeten melden als gevolg van overspannenheid of burn-out, dan kan Staatvandienst je begeleiden bij de terugkeer in eigen (of ander) werk. Dit ook wel re-integratie 1e of 2e spoor genoemd. Wat is een burn-out eigenlijk precies?